„შვილდოსანი“
„Livre des maquse“-ში ფრანგი მორალისტი რემი-დე-გურმონი ამბობს: „პოეტების სიჭარბით, დღე რომელსაც ჩვენ განვიცდით და რომელიც ათი წელიწადი გრძელდება, ვერ შეედრება წარსულის ვერც ერთ დღეს, გინდაც უმეტესად მზიურს.
იყო მრავალი ნაზი გასეირნება ნამიან გზით რონსარის კვალზე. იყო მშვენიერი დრო შუადღის შემდეგ, როცა მძაფრ საყვირებში თრთოდა გოტიეს დაღლილი ვიოლა, იყო რომანტიული დღე, ქუხილიანი, და მოგრაგნილი და მეფური, საღამოთი განწონილი ქალის კივილით, რომელსაც აღრჩობდა ბოდლერი. იყო მთვარეული ნათელი პარნასის. მაგრამ კიდევ ამოდიოდა მზე ვერლენისა. ახლა თეთრი დღეა“.
დღე დარკინული ამერიკანიზმის, როცა ყველაფერი ალგებრისა და სტერეომეტრიის ქვეშ მიდის. როცა სახეები იშლება და მოდის მხატვრული კომპოზიციის ახალი კანონები.
დღე „ბუდეტლიონების“ შეტევის, რომელთაც „დირ-ბულშჩილ“-ით დაიწყეს „სამყარო ბოლოდან“ და რომელთა „ხერხივით დამღრღნელი“ ლექსი მდიდარია სურნელოვანი ფოსფორით, სიტყვიერი ფაქტურით და მუსიკალ ინსტრუმენტოვკით.
საქართველოს პოეზიას ეს დღე არ გაუგია, თუმცა ქართულ აპოლონსაც გაუჩნდა ქარები.
უკანაკსნელი ათი წელიწადი იყო ეპოქა უნიჭობისა, როცა არც ასე გულუბრყვილოდ მღეროდნენ ვარდებსა და მზის ამოსვლაზე, როცა იწერებოდა პოემები შინაურ მისტიკის და როცა კარის მგოსნებს ზრდიდნენ; ბანალური ჟურნალი „თეატრი და ცხოვრება“, გაზ. „ერთობა“ და სოც.-ფედ. მთავარი კომიტეტი. ეს უნიჭობა ახლაც გრძელდება. ი. გრიშაშვილი კვლავ სხვის რითმებზე განაგრძობს ნადირობას, ხოლო ივანე გომართელი – გულ-უხვად აჩენს „ბუდუარულ-პარფიუმერიის პერიოდის“ ახალ პოეტებს „თებერვალ“ „პარნასიდან“.
ახალგაზრდულ უნიჭობის ამ ჟურნალების გარდა განაგრძობენ: „თოლაბულისის სარტყელი“, „კრონოსის სარკე“, „თბილისი“, „კავრთოთავა“, „ზამთრის ჩუქურთმა“ და მრავალი სხვა კარიკატურისტები.
ორი ჟურნალი იწვევენ ინტერესს: „მეოცნებე ნიამორები“ და „შვილდოსანი“.
აქ უკანასკნელად გვინდა შევჩერდეთ.
გრიგოლ რობაქიძე („ფრანგ პოეტს“, „ამორძალი ლონდა“) ორივე ლექსი ცოცხლობს კლასიკურ ჯანსაღობით და ერედიას ანტიურობით. არის დიდი პათოსიც, რომელიც ავნებს ლირიკის დენას. ამ ლექსებში არც ერთი წვეთია წყალის. სამაგიეროდ გრიგოლ რობაქიძე პირადი ხელოვნებით იყენებს ქართულ ენის რიტმიულ შესაძლებლობას.
გ. რობაქიძე არის სიტყვის ტირანი. მან პირველმა იხმარა მაღალ რეგისტრის ხმები ორატორულ ენერგიით გახმაურებული და ბოლო მოეღო სანტიმენტალობას და ნაზ ჩურჩულს. ყოველ სიტყვას სჭრის მოზაიკურ სინელით და ფერადობით. ამიტომ ამდენი ამბრი, ამდენი ლითნი და მზე ხმაურობს მასში.
„ჩვენ მეტად შევეჩვიეთ – ამბობს ინნოკენტი ანნენსკი, – რომ სიტყვას უყუროთ როგორც უფერო სახმარისს. თითქოს იგი იყოს რომელიმე სტენოგრაფია ან ესპერანტო, რომელშიც ცხოვრობენ მსოფლიო ტიპები თვისი სილამაზით, მათი ემოციური და მხატვრული გამოთქმის სრული სილამაზით“.
ქართული სიტყვა დღეს მეტად გახუნებულია და მკრთალი. დღემდის იგი მონაა ჟურნალიზმისა და კანცელარიის.
ამ ლექსში გრ. რობაქიძე არის წარმართი და ავხორცი. როგორც მუდამ ჰფიქრობენ, მასში არ არის წინასწარ განზრახულ ნისლოვნობისა და აფფეკტაციის ბაკვალი, ის არის პოეტი ქართული პროფილის, რომელიც უცხო გავლენას არ იღებს ეკლეკტიურად.
ტიციან ტაბიძე („მღვდელი და მალაარია“). მთელი ლექსი, რომელიც არის მეტაფიზიური განცდა წარსულის, დაშხამულია და დასრესილი. მასში არის სასტიკი გადავარდნა Moldadori-ს „ხოლოსტიაკის“ და ციებიან ტვინის ორანჟერეის შხამიან ყვავილების გაშლა.
მისი პოეზია არის: ირონიული, გულუბრყვილო და მელანქოლიური.
ტიციან ტაბიძეს აქვს ორი დიდი ორიგინალობა: პოეზია და ირონია – ეს კოეფიციენტი მისი სულიერ მნიშვნელობის. როგორც სხვა მის ლექსებში, იქაც არის უმაღლესი პოეტური სახეები და ნათელი ხედვა.
საქართველოში ყველაზე უფრო მას აშინებს ლაფორგის „უმუფტოდ“ სიკვდილი და საქართველოს პურპური.
როგორც სხვაგან, ისე ამ ლექსში დაფარულ პიროვნების გადასარჩენად მოაქვს ლექსის გარეგანი ინდივიდუალობა. მას უყვარს მოღუნვა სიტყვის გრძნობითი სწრაფვის სათქმელად.
ლექსის თემა ძველია; „მღვდლისა და ციების გაბაასება“ თეიმურაზ პირველის. ვიხსენიებთ ამას ბ. ივ. გომართელის საყურადღებოდ, რომელსაც ეს უცნაური სათაური აკვირვებს (იხ. მისი კრიტ. წერ, გაზ. „ერთობა“-ში).
პაოლო იაშვილი („ალი არსენიშვილს“). ლექსი სავსეა ცეცხლიანი ტოპაზებით. თვითეული სტრიქონი გაუცნაურებულია მზიური ცემით.
პ. იაშვილი არის დიდი ოსტატი ლექსის: ვერჰარნის ქვიურ სულით და განგმირული ვერლენის მუსიკით. მისი ლექსი მუდამ ირჩევა: ელასტირუობით, მუსიკალობით და თავისუფალ რიტმიულობით.
როგორც ყოველთვის, ამ ლექსშიც ის არის შეყვარებული მზესა და სურნელობაში. ბარბაროსული სიუხვით და ეკვატორის სიცხით. მისი სიტყვა დაბარბაცებულია და დაპუდრული.
ლექსი დაგძელებულია და ადგილობით ჭარბი.
ვალერიან გაფრინდაშვილი („საფერფლე“, „ფრანგ პოეტებიდან“, „რითმა და ასიონანსები“, „ბოგემა“).
გაფრინდაშვილი პარნასელია. მის მკაცრ ლექსში დაპუდრულია კეთილშობილური მელანქოლია: თვითეული მისი სტრიქონი დამწვარია მჭრელი და მაწვალებელი დარდით და დაღამებულია ოდილონ-რედონის ოფორტივით. და თვითეულში ჩანს საშიშარი ეკზალტაცია ციებიანი კანკალით, როგორც ლიუსტრის.
სამყარო მისთვის იხსნება როგორც ოცნება ქარიშხალში. ის ჩაჭედილია ლანდებში და ლანდები მისთვის შემოქმედებითი მეთოდია. მას შეუძლიან ველურ განწირულობით ილაპარაკოს, რომ ვერ იპოვნის საამისო სახეებს.
გაფრინდაშვილში არის მრავალი წიგნი, ისტორიის იშვიათობა და პსიქოლოგიის ტრაქტატები. მის დაკაწრულ სიტყვების ორგიაში ჰხედავ პოეტს თანამედროვე სიტყვის იჭვიანობით დაღლილს. მას აქვს გამძაფრებული შინაგანი ფორმა და სივრცე.
საინტერესოა მისი თარგმანი გოტიეს L’art და მისი ორი რიტორიული წერილი. რიტორიკა ხშირად მის ლექსებშიც გადადის.
კოლაუ ნადირაძე (წიგნიდან: Notre Dame „მთვარის წყალობა“, „ოცნება საქართველოზე 28 იანვარს“ და სხვები).
ორი სახე უყვარს კ. ნადირაძეს: ვერლენი და ივანე მაჩაბელი. ხშირად მსხვერპლის გარდა თვითონაც ეწირება მათ.
მის ლექსებში ხშირად არის ალერსით სავსე სიტყვები და ძველი საკმევლის სურნელება, მთვარის ქვის სინაზე და ანომალიური ორანჟერეა, ყოველ მის უშუალო ლექსში სჩანს: ვნებიანი ნატვრა და ნაზი გული“.
ამ ლექსებში არის უმანო საუბარი მჭრელი სარკაზმით და ამდენი ხავერდიანი ტონები გრავიურის.
კ. ნადირაძე არის დიდი მეამბოხე ძველი პროროდიის წინააღმდეგ და მას ვილიედე-დილ-ალანივით სწამს, რომ პოეზიაში, როგორც რელიგიაში, რწმენაა საჭირო…
შალვა კარმელი, რაჟდენ გვეტაძე, ნიკოლოზ მიწიშვილი, შ. აფხაიძე. „მასკები კარნავალში“, „გამოთხოვება სულთან ავადმყოფ სხეულის“, „არტემიდა“, „დატეხილი“, „დამქრალი სანთლები“, „სასაფლაო და ყვავები“, „ღვთის მშობელი პროსპექტზე“, „დეკემბრის აგონია“ მიდიან „ყანწების“ ნიშნით. შალვა კარმელი, როგორც იტყვის ვ. გაფრინდაშვილი, არის „რითმის ერთგული მსახური და კოლლეკციონერი, თუმცა მისი რითმა ხშირად უსულო და მექანიკურია“. ეს უსულობა სდევს მის პოეზიას, რომელშიც გამოტანჯულია სიტყვა და რითმა. საშიშ გზას ადგია კარმელი, მართალია, ლექსს მუდამ თან სდევს გეომეტრიაც, მაგრამ ყოველ შემთხვევაში, არა მექანიკა. მისი სული ელასტიურია და ამიტომ ხშირად ხდება მსხვერპლად სხვისი სახეების („მასკები კარნავალში“).
რ. გვეტაძე თანამგზავრია შ. კარმელის, მაგრამ მას უფრო ძლიერი ინტუიცია აქვს. მისი მოჭარებული სახეები პორნოგრაფიაში გადადის („დატეხილი“).
ნიკოლოზ მიწიშვილი საინტერესო გახდა, რაც მინიატურების წერას თავი ანება. მას გამძაფრებული აქვს ქმედითი სიტყვა, თუმცა ხშირად ლექსებშიც მინიატურას იგონებს. მაინც საინტერესო იქნება მისი ავტონომიური სიტყვა, რომელიც თნდათან იკრებს ფოლადის კაპრიზს.
შ. აფხაიძის ლექსში არის საღამოს სურნელი და სიწმინდე; მისი ლექსის ფაქტურა სუსტია, წყალი ბევრი. არის მოგონება ალექსანდრე ბლოკის „Незнакомка“-სი.
„ყანწების“ შემდეგ, ქართული ლექსი გახდა დაწმენდილი, როგორც სანთელი და „გამართული, როგორიც მიმინო“.
ფილისტერები ისევ მოითხოვენ ლექსისთვის დიდაქტიკას და არ უნდათ გაგება, „რომ ლექსი არ ეკუთვნის პოეტს. იგი განუყოფელია ლირიკულ „მე“-საგან; ეს არის მისი კავშირი სამყაროსთან და მისი ადგილი ბუნებაში. პოეტის ლექსი იქნებ თქვენთვის ბუნდოვანი იყოს, რადგან პოეტი მოვალე არ არის თქვენს ესტეტიურს განვითარებას ანგარიში გაუწიოს, მაგრამ ლექსი უნდა იყოს მჭვირვალი და მდინარი ნაკადივით.
იგი არავისია, რადგან ის არავის და არაფერს ემსახურება, იგი ჰაეროვანი და თავისუფალია და მისთვის კიდევ, რომ ის არავის ეკუთვნის, მაგრამ ყველას კუთვნილი აზრია. მაგრამ ის არავის ემალება – იგი მისია, ვინც მოინდომებს მის წაკითვას, ამღერებას, შესწავლას თუ დაცინვას – სულ ერთია. ლექსი არის ახალი ნათელი, სამუდამო ქმნულთა ზღვაზედ რომ ეცემა. ახალი ლექსი ძლიერია თვით-შეყვარებით თავისთავში და სხვებშიც. სხვათა შორის, თვით შეყვარება, თითქოს სანაცვლოა კლასიკურ სიამაყის. მაგრამ ლექსი სხვებშიც არის შეყვარებული, ე. ი. მას უნდა შეეკრას ყველაფერს, რაც მასთან ერთუბენითი, რაც მდინარია, ნათელი და წკრიალი.
ის ყველაფერს იგებს და მზად არის სხვასაც წარტაცოს. სამუდამო ყრმობას, როგორც სიზმარი, იგი ყველა ლივლივში გადაჩხრიალებასა და გადამღერებაში ინახავს თავის სიამაყესა და უნაზესობას. ეს უკანასნელი აღნიშნავს, რომ ლექსი არაფერს გახვევს თავზე, მაგრამ არაფერსაც გაძლევს, რადგან მისი სილამაზე ფარულ განძივით უნდა მოიძიო, იპოვნო (ინნოკენტი ანნესკი).
და რომ „ღმერთებსაც სცელავს სიკვდილი ბასრი და მუდამ ლექსი დარჩება მხოლოდ, ფოლადზე მკაცრი მარადისობის ამაყ სიმბოლოდ“ (გოტიე. ვ. გ. თარგ.).
ამ ათი წლის წინეთ ვალერი ბრიუსოვი ურჩევდა რუს პოეტებს, ეცადათ თავი პროზაში და გარდა რჩევებისა, ამას ითხოვდა კიდეც. ანალოგიური მოვლენაა საქართველოშიც. ილია ჭავჭავაძის შემდეგ ქართულ პროზამ არ იცის სხვა ოსტატი. მართალია იყვნენ: ვაჟა-ფშაველა, ყაზბეგი, შიო არაგვისპირელი, დავით კლდიაშვილი, დეკანოზისშვილი, მაგრამ არც ერთმა არ იცოდა ილიასავით სიტყვის საიდუმლო და „გამოშიგვნა“ (ილიას საყვარელი სიტყვა).
პოეტური პროზა საქართველოში ალბად ახალ პერსპეკტივებით არის გამოწვეული. ნ. ლორთქიფანიძის (ჩარდახში „ბებრები“) გარდა, რომლის მინიატურებშიც მეორდება ნათელი ტკივილი, ჭკნობის სიხარული და სინაზე ატაცებული ტანჯვამდე, არიან ნიჭიერი სახელები სანდრო ცირეკიძის და ს. კლდიაშვილის („პეიზაჟი“, „ზამთრის ქიმერა“, „ხალიფი უზღაპროთ“), ნერვიულ სიცივით რომ მოდიან ქართულ პროზაში.
თუმცა ამ მინიატურებში ვერ არის სრული გამარჯვება. ქართული პროზა დღეს იწმიდება მაგრამ იქნებ მართლაც სახიფათო იყოს გზა მინიატურის და ტ. ტაბიძის თქმისა არ იყოს, აღარავითარი აზრი არ ჰქონდეს პოეტურ პროზას, სანახევროდ გაამაყებულს, „უმეტროდ და ურითმოდ, საკმაოდ მოქნილს და მორჩილს რომ ეფარდება სულის ლირიულ გაქანება, ოცნების ხვეულობას, სინდისის შეშფოთებას“, რომელზედაც ბოდლერის გარდა ოცნებობდნენ მალარმე, გოტიე და ედგარ პო.
გიორგი ლეონიძე
გაზეთი „საქართველო“, 3 აპრილი, 1920, №72