ნინო ტაბიძის არქივში შემონახულია ს. ესენინის ერთი წერილი ტიციანისადმი, რომელიც ნათელჰყოფს, თუ როგორ შეუყვარდა ესენინს თბილისი და ცისფერყანწელები. აი ეს წერილიც: „ჩემო საყვარელო ტიციან! აი, მეც მოსკოვში ვარ. ძლიერ მიხარია, რომ ვხედავ ჩემს მეგობრებს, რომ ვიხსენებ და ვუყვები მათ თბილისზე. ჩვენი похождения აქ ყველამ იცის. იციან ისიც, თუ როგორ ვხარშავდით პაოლოს ქუდს ხაშში.
საქართველომ მომხიბლა. დავლევ თუ არა ჩემთვის დაგროვილ ჰაერს მოსკოვსა და პიტერში – იმ წამსვე მოვფრინავ თქვენთან, რომ გნახოთ და გადაგეხვიოთ. ამ გაზაფხულზე თბილისში ალბათ მოსკოველების მთელი ყრილობა იქნება. წამოსვლას აპირებს კაჩალოვი, პილნიაკი, ტოლსტაია და ვს. ივანოვი. ბაბელი უფრო ადრე გესტუმრებათ. ჩააწვინეთ ის ფიცარში. ის ძალიან კარგი ახალგაზრდაა და ღირს, რომ კარგი მასპინძლობა გაუწიოთ. ჰკითხე პაოლოს, თუ როგორი თოფი ჭირდება გარეულ ღორზე სანადიროთ, მომწეროს ნომერი. გადაეცი სალამი ყველა ჩემ კეთილ მეგობარს – პაოლოს, ლეონიძეს და გაფრინდაშვილს. ეამბორე ხელზე შენს მეუღლეს და გოგონას და თუ არ გეძნელება, მომწერე ორიოდე სიტყვა. ბრიუსოვის ქ. სახლი 2, „პრავდის“ კორპუსი, Д. кв. 27. ს. ესენინი“.
ამავე არქივში ინახება ტიციანის ერთ-ერთი წერილი, რომელიც მას პასტერნაკისათვის გაუგზავნია. ცნობილია, თუ რა ახლო მეგობრული ურთიერთობა იყო დამყარებული პასტერნაკსა და ტიციანს შორის, ის მორალური და მატერიალური დახმარებაც კი, როგორიც პასტერნაკმა ტიციანის ოჯახს აღმოუჩინა. ტიციანის სიყვარულს ბ. პასტერნაკი სიკვდილამდე თან ატარებდა. გადმოცემით, აღნიშნულ წერილსაც იგი მოწიწებით ინახავდა თურმე. მოგვყავს ეს წერილი შემოკლებით.
„ძვირფასო ბორის ლეონიდის ძევ! წუხელი მთელი ღამე არ მიძინია, კიდევ არ დამდგარა განთიადი და მე გაგიჟებით მომინდა მოგწეროთ თქვენ, თუ როგორ ვფიქრობთ ყველანი თქვენზე და როგორ გვაწუხებს თქვენი ჯანმრთელობის ამბავი. მოსკოვიდან დაბრუნების შემდეგ დაახლოებით ერთი თვე ვიწექი, მქონდა ასთმის ძლიერი შეტევები – საქმეებმა და სხვა გარემოემებმა მაიძულეს, დავიწყებისათვის მიმეცა ავადმყოფობა, მთელი ამ ხნის განმავლობაში თუ ვფიქრობდი, ვფიქრობდი მხოლოდ თქვენზე და ყოველთვის მიდოდა მომეწერა, თუმცა ვეჭვობ, რომ წერილებმა შესძლონ იმ გრძნობის თუნდაც ნაწილის გადმოცემა, რაც საერთოდ შეუძლია გამოხატოს ადამიანმა. მტანჯავი ფიქრი იმის გამო, რომ ეს გრძნობა გამოუხატავი მრჩებოდა, უკვე უტკბილეს თვითმიზნად იქცეოდა და სასიამოვნოც იქნებოდა მისი (გრძნობის) ტარება, როგორც რაღაც გამოუთქმელი ტკივილი და თითქოს ეს გამოუთქმელი გრძნობა მაინც მოქმედობს ატმოსფეროზე და როგორღაც გადმოდის თქვენზე ამ დენის დაძაბულობა გრძნობის პირდაპირი მავთულით. მე თითქმის ფიზიკურად განვიცდიდი ამას და მინდოდა, მეტირა, როცა თქვენს შესახებ გამოველაპარაკე მარია იუდინას ქუჩაზე ჩემი წამოსვლის წინ, როცა მან (მარიამ) მკითხა, რა გადმომეცა თქვენთვის, ისე როგორც ჩემი მეგობრები, რომლებიც მიჩვეულნი არიან, რომ მე მქონდეს ცნობები თქვენგან, მეკითხებიან თქვენზე. ამასთანავე უნდა ითქვას, რომ ადამიანთა წრე, რომლებიც თქვენით არიან დაინტერესებულნი საქართველოში ფანტასტიკურად იზრდება. არ ვიცი, რითი აიხსნება ეს ყურადღება თქვენდამი საქართველოში უბრალო ხალხისაც კი. ალბათ ისინი გრძნობენ თქვენს სიყვარულს საქართველოსადმი, რაც დღემდე წიგნის „მეორე დაბადების“ „ტალღებზე“ დგას. მე გაგიჟებით ვიყავი გახარებული, როცა ამასწინათ ბელორუსელ მწერალთა დელეგაციასთან ერთად ყაზბეგში ვიმგზავრედ და ახალგაზრდა ბელორუსი პროზაიკოსებიც კი ზეპირად ამბობდნენ თქვენს ლექსებს საქართველოზე… ჩემთვის გაცოცხლდნენ მოგონებანი იმ დაუვიწყარ ზაფხულზე, როცა პირველად შეგიყვარეთ თქვენ. საკმაოდ გაბედული ნინაც კი, რომელიც ამაყობს თქვენი ეპიტეტით „ძაღლისშვილო“, მორიდებას იჩენს და ზინაიდა ნიკოლოზის ასულის მეშვეობით ვერ გაწვდენთ ხმას და არანაკლებ გაბედული პაოლო ყოველ დღე შურით მეკითხება, ხომ არ მიმიღია თქვენგან წერილი. თითონ მოწადინებულია მოგწეროს, მაგრამ თავის თავს ვერ ძლევს. საერთოდ ამ ბოლო დროს პაოლო ეჭვის ქვეშ მყავს დაყენებული, მაგრამ მისი სიყვარულისა თქვენდამი მე უფრო მჯერა, ვიდრე სხვა რომელიმე მისი გრძნობისა… მე გადმომცეს თქვენი სიტყვები, რომ თქვენ გინდოდათ საქართველოში ჩამოსვლა ანდა ჩემი გაწვევა მოსკოვთან ახლო მდებარე რომელიმე აგარაკზე, რათა ერთად გაგვეტარებია ერთი თვე. თქვენთან შეხვედრა ეს ჩემთვის ნამდვილი სალხინებელია და პოეზიას მხოლოდ მაშინ ვუბრუნდები. უნდა გამოგიტყდეთ, რომ ასეთი გრძნობა დიდი ხანია არ განმიცდია, ეს ხდება ხოლმე სიჭაბუკეში პირველი მხურვალე სიყვარულის დროს. ვფიქრობ, რომ პირველი სიყვარულის ეს გრძნობა თქვენთან პერმანენტულია. მე განგებ არ გწერთ არაფერს თქვენს ავადმყოფობაზე. გოლცევი მწერდა ამის გამო. ჩვენ ძლიერ მოხარულნი ვიქნებით თუ ექიმები კავკასიაში წამოსვლას გირჩევენ.
გკოცნით თქვენ და ზინაიდა ნიკოლოზის ასულს ბავშვებთან ერთად. მაგრად გეხვევით. თუ თქვენი აგარაკი მოსკოვთან არ არის მზად, კარგი იქნება თუ გადაწყვეტთ ჩვენთან ჩამოსვლას. აქ თქვენ ყველანი გელოდებიან და დიდი სიხარულით მიიღებენ ზომებს, რომელიც გნებავთ, იმ სანატორიუმში მოსათავსებლად… თქვენი ტიციან ტაბიძე“.
…მაგრამ სჯობს, მოვიყვანოთ ადგილები პ. ანტოკოლსკის ამ მოგონებიდან, რომლის ყოველი სიტყვა გულის ცეცხლშია გატარებული. პ. ანტოკოლსკი წერს: „1935 წელს საქართველოში პირველად ჩასვლისას მე გავიცანი ტიციან ტაბიძე პირველსავე თბილისურ საღამოზე ტიციანის სახლში, რომელიც გრიბოედოვის ქუჩაზე მდებარეობდა, ჩვენ მოსკოველები ვსწავლობდით ქართული საუბრის მაღალ ტრადიციებს, და ეს არ იყო პატარა საქმე. შეჯიბრება მჭერმეტყველებაში, მეგობრულ ყურადღებაში ერთმანეთისადმი, ამაღლებული და მოსწრებული სადღეგრძელოები, მათი მკაცრი თანმიმდევრობამ – ყველაფერი ეს ჩვენთვის იყო თავისებური პლანის აკადემია: აქ იყო მშობლიური ქვეყნის ისტორიის ფილოსოფიაც და პოეზიაც სიტყვის პირდაპირი, პროფესიონალიური აზრით და პოეზიაც როგორც სულის მაღალი განწყობილება და უბრალო, მარტივი მახვილსიტყვაობა – ყველაფერი იყო დროული, ყველაფერი ემსახურებოდა საზეიმო ურთიერთობას ადამიანთა შორის, რომლებიც სულ ცოტა ხნის წინათ უცხონი იყვნენ ერთმანეთისთვის. მაგრამ გულრწფელად ისწრაფოდნენ დაახლოვებისაკენ და ამისთვის კიდევაც მოენახათ უბრალო და კეთილშობილი საშუალება.
იმ საღამოს ტიციანი შესანიშნავ გუნებაზე იყო. ამბობდა პათეტიურ სიტყვებს, იოლად და დაჯერებით ცვლიდა საუბრის მიმართულებას, ხელმძღვანელობდა მას; როგორც მძაფრი თამადა იგონებდა ძველი რუსი პოეტების ლექსებს. მთელი მისი ქართული პატრიოტიზმი მიმართული იყო იქეთკენ, რომ, ასე ვთქვათ, საქონელი პირდაპირ ეჩვენებია, ეგრძნობინებინა, თუ როგორ შესანიშნავ, მეგობრულ წრეში მოვხვდით ჩვენ, ეჩვენებინა ამხანაგების ნიჭი, მათი თავისებურებანი, მათი ფართო გონებრივი ჰორიზონტი.
მშვენიერი იყო ტიციანი. ცოტა მსუქანი, მძიმე, რაღაც საშინაო ქერელის ტილოს ხალათში, რომლის საღილეში ჩარჭობილი იყო მიხაკი თუ შემოდგომის ასტრი, რომის პატრიციის ქოჩორით, სწორი, რბილი, სახით, უფრო რუსული, ვიდრე ქართული ტიპისა, ოდნავ ჩახლეჩილი ხმით და ძლიერი მკერდით – ასეთ მკაფიოდ გამოკვეთილ ფიგურას ცოტას შეხვდებით ამ ქვეყნად. კაცს მოგინდებოდა მისი დახატვა ზეთით, მისი გამოძერწვა თიხისგან, სხვანაირად რომ ვთქვათ უკვდავგეყო შეძლებისდაგვარად ეს მეტყველი ხაზები.
შემდეგი შეხვედრების დროს ტიციანი ძალაუნებურად აღმოჩნდა თავისებურ „თბილისის მერის“ მდგომარეობაში – ისეთი შინაარსიანი იყო მისი კომენტარიები მეტეხის ციხე-კოშკის, მამადავითის მთაზე გრიბოედოვის საფლავის, გენიალური ფიროსმანის სურათების და მრავალი სხვა რამის შესახებ, რაც მის მიერვე იყო აღმოჩენილი, შეყვარებული. მის მიერ მოყოლილი შეიძლებოდა ქცეულიყო ლექსებად, პოემებად, მაგრამ ის უხვად გვიზიარებდა მოგონებებს.
და აი დადგა ერთი საღამო, როცა ტიციანთან ერთად მანქანაში ჩავსხედით და საქართველოს სამხედრო გზისკენ დავიძარით. ტიციანი ამბობდა ლექსს:
На холмах Грузии лежит ночня мгла,
Шумит Арагви предо мной.
და მართლაც ჩვენ გარს გვერტყა ლურჯი ხავერდოვანი ბინდი, სადღაც ქვევით კი არაგვი შრიალებდა. ტიციანი კითხულობდა ძალზე თავისებურად.
რუსული იამბი, ჩვენი ლექსწყობის ტონიკა სავსებით იკარგებოდა მის
ინტერპრეტაციაში. ის კითხულობდა ლერმონტოვს, ბლოკს, ტიუტჩევს და რაღაც
სხვანაირი გულწრფელობით, თითქოს მისი საკუთარი ლეიტ-მოტივი ყოფილიყოს,
იმეორებდა ტუტჩევის სტროფს:
Нам не дано предугадать,
Как наше слово отзавется,
Но нам сочувствие дается
Как нам дается благадать.
არ გასულა ორი წელი იმ საღამოს შემდეგ და ტიციანი სამუდამოდ წავიდა ჩვენგან.
შემდეგ პ. ანტოკოლსკი ახასიათებს ტიციანის პოეზიას და ამ შთაგონებულ წერილს
ასე ამთავრებს:
„ტიციანის განვითარება როგორც პოეტისა არ იყო უბრალო. ეს განვითარება იყო ტიპიური და ღირშესანიშნავი იმ დროისთვის. მოსკოვის უნივერსიტეტის სტუდენტი-ფილოლოგი, დავაჟკაცების გადამწყვეტ წლებში შეპყრობილი იყო მაშინდელი პოეტური მიმართულებათა ყველა ნაკადით. მათ შორის იყვნენ: ბლოკი და ანენსკი, ფრანგი სიმბოლისტები. და როცა პირველი მსოფლიო ომის წლებში მოსკოველი სტუდენტი მშობლიურ ქალაქ ქუთაიშში დაბრუნდა, იქ ნახა ახლობელი იმავე ნაკადებით შეპყრობილი თანატოლები. ასე წარმოიშვა ქართველი პოეტ სიმბოლისტების `ცისფერ ყანწელების~ ცნობილი ჯგუფი. ახალგაზრდა პოეტები გაბედულად შლიდნენ ტრადიციული ქართული ლექსის საზღვრებს, ამსხვრევდნენ ირანიდან შემოსული კლასიკის ფორმალურ კანონებს. დღეს ამ ლიტერატურული მოძრაობისათვის უკვე დიდი ხანია, რაც ლიტერატურული შეფასების დრო დადგა. მისი სპეციფიკური ესთეტიკური მონახაზები დაგმობილია თვით „ცისფერი ყანწების“ მონაწილეთა მიერ, მაგრამ მაინც უნდა ვაღიაროთ, რომ ცისფერყანწელებს თავიანთ ადრინდელ ძიებებში არ გაუვლიათ ცუდი პოეტური სკოლა, რომელმაც მრავალი რამ განსაზღვრა არა მხოლოდ მათთვის, არამედ ქართული საბჭოთა პოეზიის განვითარებისათვის.
და ეს ძალზე კარგია, რომ ახლა ტიციან ტაბიძის ნაკრებ კრებულში მის მომწიფებულ, ფართოდ ცნობილ ლექსებთან ერთად შეტანილია ადრინდელი ლექსებიც. დაე, ისინი დაცილებული იყვნენ ცხოვრებას, მოწყვეტილნი იყვნენ მშობლიურ ნიადაგს, დაე, ყველა ეს კოლომბინა თუ ინფანტა გამოიყურებოდნენ უცხო წიგნიერ კაურებად, დაე განწირული იყოს საოცარი ამოცანა, რომელიც ოდესღაც ჭაბუკმა პოეტმა დაისახა:
გაფიზის ვარდი მე პრუდონის
ჩავდე ვაზაში.
ბესიკის ბაღში ვრგავ ბოდლერის
ბოროტ ყვავილებს.
დაე, ახლა შეუსაბამოდ ჟღერდეს ეს გაერთიანება აღმოსავლეთისა დასავლეთთან, სულ ერთია – სწორედ აქ არის მიგნებული ანკარა წყარო, რომლიდანაც იწყება დიდი და წყალმრავალი მდინარე. ამ ლექსებს პოეტს უკარნახებდა ძლიერ დიდი უანგარობა და ერთგულება საყვარელი ხელოვნებისადმი.
