– მითხრა, რომ ჩემთან იცეკვებს, წითელ ვარდებს თუ მივუტან, – წამოიძახა ახალგაზდა სტუდენტმა: – მაგრამ მთელ ჩემ ბაღში არც ერთი წითელი ვარდი არაა.
ამას ყური მოკრა ბულბულმა თავის ბუდიდან ძელქვაზე; გადმოიხედა ფოთლებიდან და გაკვირდა.
– არც ერთი წითელი ვარდი მთელ ჩემ ბაღში! – განაგრძობდა სტუდენტი და მისი მშვენიერი თვალები ცრემლებით აივსო. – ახ, ხანდახან რა უბრალო რამესგანაა დამოკიდებული ბედნიერება! ყველაფერი წავიკითხე, რაც დაუწერია ბრძენ ადამიანებს, ფილოსოფიის ყველა საიდუმლოებანი გავიგე და აი, ჩემი ცხოვრება გაფუჭებულია მხოლოდ იმიტომ, რომ წითელი ვარდი არაა.
– აი ესაა, ბოლოს, ნამდვილი შეყვარებული, – სთქვა თავისთვის ბულბულმა. – ყოველ ღამ ვმღეროდი მის შესახებ, თუმც მას არ ვიცნობდი; მის ამბავს ვარსკვლავებს ვუყვებოდი ყოველღამ და ბოლოს, ახლა ვნახე. მისი თმა შავია, როგორც შავი სუმბული, მისი ტუჩები კი ისე წითელია, როგორც ის ვარდი, რომელსაც ის ეხლა ეძებს; მაგრამ ვნებამ მისი სახე გაამკრთალა სპილოს ძვალივით და მწუხარებამ მის შუბლს ბეჭედი დაასვა.
– პრინცი ხვალ საღამოთი ბალს აწყობს, – ჩურჩულებდა ახალგაზდა სტუდენტი: – და ჩემი სატრფოც მიწვეულია. თუ მივუტან წითელ ვარდს, ის განთიადამდე ჩემთან იცეკვებს. თუ მივუტან წითელ ვარდს, ის მეყოლება ჩემ მკლავებში, დახრის თავს ჩემ მხარზე და მის ხელს დავიჭერ ჩემ ხელში. მაგრამ ჩემ ბაღში არაა წითელი ვარდი და მარტო უნდა ვიჯდე, და ის გვერდს ჩამიარს. ის არც შემომხედავს, და ჩემი გული მწუხარებისაგან გაიპობა.
– ეს ნამდვილი შეყვარებულია, – თქვა ბულბულმა, – რაზედაც მე მხოლოდ ვმღეროდი, ეს სინამდვილეში განიცდის; რაც ჩემთვის სიხარულია, ამისათვის ტანჯვაა. ჭეშმარიტათ სასწაულია სიყვარული. ის ზურმუხტზე უფრო ძვირფასია და მშვენიერ ოპალზე უფრო ძვირია. მარგალიტებს და ლალებს არ შეუძლიათ მისი ყიდვა, და იგი არ გამოიფინება ბაზარზე. მის ყიდვა არ შეუძლია ვაჭრებს და ის ოქროს წონაზედაც არ გაიყიდება.
– ქანდარაზე იქნებიან მემუსიკეები, – განაგრძობდა ახალგაზდა სტუდენტი, – სიმებიან ინსტრუმენტებზე დაუკრავენ და ჩემი ტურფა იცეკვებს არფების და სკრიპკების ხმაზე. და ისეთი სიმჩატით ჩამოუარს დარბაზში, რომ მისი ფეხები პარკეტს არ შეეხებიან. და კარისკაცები მოქარგულ ტანისამოსებით შეჯგუფდებიან მის გარშემო. მაგრამ ჩემთან ის არ იცეკვებს, იმიტომ რომ მე არა მაქ მისთვის წითელი ვარდი.
და ყმაწვილი პირდაღმა დაემხო ბალახზე, სახე ხელებით დაიფარა და ატირდა.
– რათ სტირის? – იკითხა პატარა მწვანე ხვლიკმა, მის გვერდით გახოხების დროს, და კუდი ჰაერში გააქნია.
– ხო, მართლაც, რათა? – დაუმატა მზის სხივს ადევნებულმა მფრინავმა პეპელამ.
– რათა? – ნაზი ჩურჩულით ჰკითხა თავის მეზობელს გვირილამ.
– ის სტირის წითელი ვარდისათვის, – მიუგო ბულბულმა.
– წითელი ვარდისათვის! – წამოიძახა ყველამ. – ახ, რა სასაცილოა!
დამცინავმა პატარა ხვლიკმა კი უდარდელათ გადაიხარხარა.
მარტო ბულბულს ესმოდა სტუდენტის ტანჯვა, ის წყნარათ იჯდა ძელქვაზე და სიყვარულის საიდუმლოებაზე ფიქრობდა.
მაგრამ აი, მან გაისწორა თავისი ბნელი ფრთები და აიჭრა ჰაერში. ჩრდილივით გაიფრინა ხეივანი და ბაღს გადაუარა, როგორც ჩრდილმა.
მწვანე მინდვრის შუაგულში მშვენიერი ვარდის ბუჩქი იდგა. ბულბულმა ის დაინახა და მიფრინდა და ჩამოჯდა ერთ მის ტოტზე.
– მომეცი წითელი ვარდი, – შესძახა მან: – და ვიმღერებ ჩემ საუკეთესო საგალობელს!
მაგრამ ვარდის ბუჩქმა თავი გააქნია.
– ჩემი ვარდები თეთრია, – უპასუხა მან: – ისინი თეთრებია, როგორც ზღვის ქაფი და მთის მწვერვალების თოვლზე უფრო თეთრია. მაგრამ წადი ჩემ მამასთან, ის მზის ძველ საათთან დგას, – შეიძლება იმან მოგცეს ის, რაც შენ გინდა.
და ბულბული გაფრინდა იმ ვარდის ბუჩქთან, რომელიც ძველ მზის საათის ახლო იდგა.
– მომეცი წითელი ვარდი, – შესძახა მან: – და გიმღერებ ჩემ საუკეთესო საგალობელს!
მაგრამ ვარდის ბუჩქმა თავი გააქნია.
– ჩემი ვარდები ყვითლებია, – უპასუხა მან: – ისინი ყვითლებია, როგორც ქარვის ტახტზე მჯდომ სირენასი და სათიბავ მინდვრის ფოთლებზე უფრო ყვითელი. მაგრამ წადი ჩემ ძმასთან, რომელიც სტუდენტის ფანჯრის ქვეშ დგას, შეიძლება იმან მოგცეს ის, რაც შენ გინდა.
და ბულბული გაფრინდა ვარდის ბუჩქთან, რომელიც სტუდენტის ფანჯრის ქვეშ იდგა.
– მომეცი წითელი ვარდი, – შესძახა მან: – და გიმღერებ ჩემ საუკეთესო საგალობელს!
მაგრამ ვარდის ბუჩქმა თავი გააქნია.
– ჩემი ვარდები წითელია, – მიუგო მან: – ისინი წითელია, როგორც მტრედის ფეხები და უფრო წითელია, ვიდრე მარჯნების მარაო, რომელიც წინ და უკან ირხევა გამოქვაბულებში ოკეანის ფსკერზე, მაგრამ ზამთრის სიცივისაგან ჩემ ძარღვებში სისხლი გაიყინა, ყინვამ დააზრო ჩემი კვირტები, ქარიშხალმა კი ჩემი ტოტები დაამტვრია და ამ წელს ვარდები მე სულაც არ მექნება.
– მხოლოდ ერთი წითელი ვარდი – აი სულ, რაც მე მინდა, – წამოიძახა ბულბულმა: – ერთადერთი წითელი ვარდი! ნუ თუ არაა საშუალება იმის მისაღებათ?
– არის, – უპასუხა ვარდის ბუჩქმა: – მაგრამ ეს საშუალება ისეთი საშინელია, რომ შენთვის იმის გასამჟღავნებლად გამბედაობა არ მყოფნის.
– გამიმჟღავნე: – მე არაფრის არ მეშინია.
– წითელი ვარდის მიღება თუ გინდა, – თქვა ვარდის ბუჩქმა: – თვითონ უნდა შექმნა ის ხმებისაგან და მთვარის შუქზე. და შენ უნდა დაასველო იგი საკუთარი გულის სისხლით. მკერდით უნდა მომეკრა ჩემ ეკალზე და მიმღერო. მთელი ღამე უნდა მიმღერო და ჩემი ეკალი გაგმირავს შენ გულს და შენი ცოცხალი სისხლი გადმოვა ჩემ ძარღვებში და შეიქნება ჩემ სისხლათ.
– სიკვდილი, – ძვირი ფასია წითელი ვარდისათვის, – წამოიძახა ბულბულმა: – სიცოცხლე კი ყველასათვის საყვარელია! სასიხარულოა ტყეში ჯდომა და ჭვრეტა მზისა ოქროს ეტლში და მთვარისა მარგალიტის ეტლში. ტკბილია სურნელება კუნელასი, საყვარელია ჭალაში დამალული ლურჯი ზარები და გორაკებზე მოყვავილე ჩადუნა, მაგრამ სიყვარული მაინც სიცოცხლეზე უკეთესია, ხოლო რაღაც ჩიტის გული რას ნიშნავს ადამიანის გულთან შედარებით?
და ბულბულმა შეაფრთხიალა თავისი ბნელი ფრთები და აიჭრა ჰაერში. ჩრდილივით გადაიარა ბაღზე და ხეივანი გაიფრინა, როგორც ჩრდილმა.
ახალგაზდა სტუდენტი კიდევ ბალახზე იწვა, სადაც დასტოვა იგი ბულბულმა, და ცრემლები კიდევ არ გამშრალიყო მის მშვენიერ თვალებზე.
– გიხაროდეს! – შესძახა მას ბულბულმა: – გიხაროდეს. გექნება შენ წითელი ვარდი. მე შევქმნი მას მთვარიანში ჩემი გალობის ხმებისაგან და დავასველებ გულის ცხელი სისხლით. და ამის ჯილდოთ ერთ რამესა გთხოვ: უერთგულე შენ სიყვარულს, რადგან სიყვარულში მეტი სიბრძნეა, ვიდრე ფილოსოფიაში, თუმცა ფილოსოფიაც ბრძნულია, – და იგი ყოველ მეუფებაზე ძლიერია, თუმცა ძლიერია მეუფებაც. მისი ფრთები ისეთი ფერისაა, როგორც ალი, და ალითაა შეღებილი მისი ტანი. ბაგე მისი ტკბილია, თაფლივით, სუნთქვა კი საკმეველს უგავს.
სტუდენტმა აიღო თავი და უსმენდა, მაგრამ იმან ვერ გაიგო, რას ეუბნებოდა ბულბული, რადგან მან იცოდა მარტო ის, რაც წიგნებშია დაწერილი.
მაგრამ ძელქვამ გაიგო და დანაღვლიანდა, რადგან ძალიან უყვარდა ეს პატარა ჩიტუნა, რომელმაც ბუდე მის შტოებში გაიკეთა.
– მიმღერე უკანასკნელათ შენი საგალოებილი, – წაიფურჩულა იმან: – მე მოვიწყენ, როდესაც შენ აღარ იქნები.
და ბულბულმა დაიწყო გალობა ძელქვისათვის და მისი გალობა გავდა ვერცხლის დოქიდან გადმომდინარე წყლის წანწკარს.
როდესაც ბულბულმა გაათავა სიმღერა, სტუდენტი წამოდგა ბალახიდან, ჯიბიდან ფანქარი და უბის წიგნი ამოიღო და თავისთვის ჩაილაპარაკა, როდესაც ხეივნით გაემართა შინისაკენ:
– კი, იმას ფორმა აქვს, მისთვის ამის წართმევა არ შეიძლება, მაგრამ აქვს კი მას გრძნობა? ვშიშობ, რომ არა. არსებითად, ის მხატვრების უმრავლესობას მაგონებს: ბევრი ხელოვნება, მაგრამ სულ მცირე გულწრფელობაც არა. ის სხვისათვის არასოდე არ შეეწირება. ფიქრობს მხოლოდ მუსიკაზე, ყველამ კი იცის, რომ ხელოვნება ასეთი ეგოისტია. მაგრამ უნდა ვთქვა, რომ ხმაში მას მშვენიერი წოდება აქვს. სამწუხაროა, რომ მის გალობაში არავითარი აზრი არაა და რომ მას არავითარი პრაქტიკული სარგებლობა არ მოაქვს.
და ის წავიდა თავის ოთახში, თავის ვიწრო ტახტზე დაწვა და დაიწყო ფიქრი თავის სიყვარულზე; მალე ძილს მიეცა.
როდესაც ცაზე მთვარე გაბრწყინდა, ბულბული ვარდის ბუჩქთან მიფრინდა, ჩამოუჯდა ტოტზე და მიეკრა მის ეკალს. მთელი ღამე გალობდა, ეკალზე მკერდით მიყრდნობილი, და ცივმა ბროლის მთვარემ დახარა სახე და უსმენდა. მთელი ღამე გალობდა, ეკალი კი ესობოდა მკერდში ღრმათ და ღრმათ, და იქიდან წვეთობით გადმოდიოდა ცოცხალი სისხლი.
ჯერ ის მღეროდა სიყვარულის ჩასახვაზე ყმაწვილის და ახალგაზდა ქალის გულში, და ვარდის ბუჩქზე სულ ზევითა ყლორტებზე იშლებოდა დიდებული ვარდი. გალობა გალობაზე – ფურცელი ფურცელზე. პირველათ ვარდი მკრთალი იყო, როგორც მჩატე ნისლი მდინარეზე, – მკრთალი, როგორც ცისკარის სხივები და ვერცხლოვანი, როგორც განთიადის ფრები. ასახვა ვარდის ვერცხლის სარკეში, ვარდის ასახვა წყალში – აი, როგორი იყო ვარდი, ბუჩქის ზევითა ყლორტზე გაშლილი.
ბუჩქი კი ეძახოდა ბულბულს, რომ იგი უფრო მაგრათ მიკროდა ეკალს.
– უფრო მაგრათ მომეკარი, საყვარელო ბულბულო, თორემ დღე უფრო ადრე მოვა, ვიდრე ვარდი დათავდებოდეს!
უფრო მაგრათ და მაგრათ ეკვროდა ეკალს ბულბული, უფრო მაღლა და მაღლა ისმოდა მისი სიმღერა, რადგან ის ცდილობდა სიყვარულის ჩასახვაზე მამაკაცის და ქალწულის სულში.
და ვარდის ფურცლები შეიღება ნაზი სიწითლით, როგორც სახე სასიძოსი, როდესაც ის ტუჩებში კოცნის საცოლოს. მაგრამ ეკალს კიდევ არ გაეწია თვით გულში ბულბულისათვის, და ამიტომ ვარდის გული რჩებოდა თეთრი, რადგან თვით ბულბულის გულის მხოლოდ ცოცხალ სისხლს შეუძლია ვარდის გულის გაწითლება.
ვარდის ბუჩქმა შეყვირა ისევ ბულბულს, რომ ის უფრო მაგრათ მიკვროდა ეკალს.
– უფრო მაგრათ მომეკარი, საყვარელო ბულბულო, თორემ დღე უფრო ადრე მოვა, ვიდრე ვარდი დათავდებოდეს!
ბულბული უფრო მაგრათ მიეკრა ეკალს, და წვერმა გაუწია ბოლოს თვით გულში, და მთელი მისი ტანი უეცრათ საშინელმა ტკივილმა გასერა. უფრო და უფრო ძლიერდებოდა ტკივილი, უფრო მაღლა და მაღლა ისმოდა ბულბულის სიმღერა, რადგან ის გალობდა სიყვარულზე, რომელსაც აკეთილშობილებს სიკვდილი, იმ სიყვარულზე, რომელიც საფლავში არ კვდება.
და გაწითლდა დიდებული ვარდი, როგორც დღის ცისკარი აღმოსავლეთით. წითელი შეიქნა ფურცლების გვირგვინი, და ლალივით წითელი შეიქნა გული მისი.
ბულბულის გალობა კი სუსტდებოდა და სუსტდებოდა, და აი, მისი ფრთები სასიკვდილოთ შეთრთოლდენ და თვალებზე ბინდი გადაეკრა. კიდე ისმოდა ბულბულის გალობა და უცბათ იგრძნო, რომ მის ყელს რაღაც უჭერს.
მაგრამ აი, ამოუშვა თავისი უკანასკნელი კრიმანჭული. მკრთალმა მთვარემ გაიგონა ის, და განთიადი დაავიწყდა და ცაზე გაშეშდა. წითელმა ვარდმა გაიგონა ის, და აღტაცებით ერთიანად შეთრთოლებულმა, გაუშალა თავისი ფურცლები დილის მაგრილებელ სიოს. გამოძახილმა წაიღო ეს კრიმანჭული თაავის წითურ გამოქაბულში მთებში და გამოაღვიძა მძინარე მწყემსები. კრიმანჭული დაყვა მდინარის ისლს, იმათ კი ის ზღვას გადასცეს.
– შეხედე, შეხედე! – წამოიძახა ბუჩქმა, – წითელი ვარდი მზათაა!
მაგრამ ბულბულმა არაფერი უპასუხა. ის მკვდარი ეგდო მაღალ ბალახში, და გულში მას წვეტიანი ეკალი ჰქონდა.
შუადღით სტუდენტმა ფანჯარა გააღო და ბაღში გადმოიხედა.
– ახ, რა საოცარი ბედნიერებაა! – წამოიძახა მან. – აი ის, წითელი ვარდი. მთელ ჩემ სიცოცხლეში არ მინახავს ასეთი. ისეთი კარგია, რომ მას ნამდვილათ რამე გძელი ლათინური სახელი ექნება.
და ფანჯრიდან გადმოიწია და მოსწყვიტა იგი.
შემდეგ ქუდი აიღო და პროფესორთან გაიქცა ამ ვარდით ხელში.
პროფესორის ქალიშვილი კარებთან იჯდა და ცისფერ აბრეშუმს ართავდა კოჭაზე. პატარა ფინია ფეხებში უჯდა.
– თქვენ დამპირდით, რომ ჩემთან იცეკვებთ, წითელ ვარდს თუ მოგიტანდით! – წამოიძახა სტუდენტმა, – აი, უწითლესი ვარდი ქვეყანაზე. საღამოთი გულთან ახლო დაიბნიეთ და, როდესაც ჩვენ ვიცეკვებთ, ის გაიამბობთ, როგორ მიყვარხართ მე.
მაგრამ ქალიშვილი მოიღუშა.
– ვშიშობ, რომ ეს ვარდი არ შეეფერება ჩემ მორთულობას, – მიუგო მან. – და ამის გარდა, კამერგერის ძმისწულმა გამომიგზვნა ნამდვილი ძვირფასეულობა, ეს კი ყველამ იცის, რომ ძვირფასეულობა ყვავილებზე მეტი ღირს.
– ვფიცავარ, თქვენ ძალიან უმადური ხართ, – გულიანათ უთხრა სტუდენტმა და ვარდი ქუჩაში გადაისროლა.
ვარდი კვალში დავარდა და ეტლის ბორბალმა გასრისა.
– უმადური! – გაიმეორა ქალიშვილმა. – უნდა გითხრათ, რომ თქვენ მეტათ უზრდელი ხართ. მაგრამ მართლაც, თქვენ რა ხართ? მხოლოდ სტუდენტი ხართ. არა მგონია, რომ თქვენ შეძლოთ ტუფლებისავის ისეთი ვერცხლის ღილების შეძენა, როგორიც კამერგერის ძმისწულს აქვს.
და ის ადგა სავარძლიდან და სახლში შევიდა.
– რა სისულელეა ეს სიყვარული, – თქვა სტუდენტმა, სახლში დაბრუნებისას. – მასში ნახევრადაც არაა ის სარგებლობა, რომელიც ლოღიკაში, რადგან ის არაფერს ამტკიცებს და ყოველთვის ამბობს მხოლოდ იმას, რაც არასოდეს არ ასრულდება, და მარწმუნებს ისეთში, რაც ნამდვილად არ არსებობს ხოლმე. ის მართლაც გამოუსადეგარია, და რადგან ამ საუკუნეში ანგარიშიანობა – ყველაფერია, უმჯობესია, მე დავუბრუნდები ფილოსოფიას და მეტაფიზიკას ვისწავლი.
და ის თავის ოთახში დაბრუნდა, ამოაძრო დამტვერილი დიდი წიგნი და დაუწყო კითხვა.
სანდრო ცირეკიძე
1910–იანი წლები
