შალვა აფხაიძის სიტყვიდან
ქართულ პოეზიის განვითარებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ეგრედწოდებულ ყოფილ „ცისფერ ყანწელებს“, იმ პოეტების პლეადას, რომლებიც სამწერლო ასპარეზზე იმპერიალისტური ომის მიწურულში გამოვინენ. ეს ის დრო იყო, როცა ბურჟუაზიულ კულტურას განვლილი ჰქონდა თავის ოქროს ხანა და დაცემულობის მარწუხებში ცახცახებდა. დეკადანსის გესლით იყვნენ მოწამლულნი ცისფერყანწელი პოეტები. უნდა აღინიშნოს, რომ მათ გავლილი ჰქონდათ რუსული სამბოლიზმისა და მისი მეშვეობით, ფრანგული სიმბოლიზმის სკოლა. ეს იყო არა მარტო ლიტერატურული მიმართულება, არამედ სინამდვილის თავისებური ათვისების მეთოდი, პოეტური სახეების კონკრეტული უარყოფა, ამ სახეების განგებ გართულება და განყენებულობა, ფორმალისტურ ლოღიკის დამკვიდრება, ასეთი იყო ამ ლიტერატურული მიმდინარეობის კონცეპცია.
სისტემად იყო შემოღებული აზრის გაბუნდოვანება, დაფარვა, ვინაიდან აღარაფერი ჰქონდა უკვე სათქმელი წვრილ ბურჟუაზიის ამ რაფირინებულ ფენას. ასეთი იდეებით იყვნენ შეიარაღებულნი სიმბოლიზმის წარმომადგენელნი ჩვენშიც წმინდა წყლის ესთეტიზმი ძვალსა და რბილში ჰქონდათ გამჯდარი, მაგრამ მეორე მხრივ სწორედ ამ ფორმალურ მიდგომის გამო, შინაარსის სრულიად უკუგდების ან რაღაც იდუმალი ნიშნებით გამოცემის გამო – მათ პირველ რიგში დააყენეს ლექსის ორკესტროვკის, პოეტური კომპოზიციური წყობის საკითხი. მთავარი ყურადღება მიექცა გარეგანი ფორმალური ხერხების ორგანიზაციას.
ასეთი პოეტური ცოდვებით მოვიდნენ აღნიშნული პოეტები დიდ რევოლუციასთან აღსარების მისაღებად. თავიანთი შემოქმედებითი ხერხების გარდასაქმნელად. შესძლეს თუ არა გარდაქმნა? სავსებით ვერ შესძლეს, იმდენად მტკიცე აღმოჩნდა მათში წარსულის ნაშთები, მაგრამ აღსანიშნავია ისიც, რომ გ. ლეონიძე, ტ. ტაბიძე, პ. იაშვილი, ნ. მიწიშვილი, ვ· გაფრინდაშვალი დღეს საბჭოთა პოეზიის ფრონტს ამაგრებენ, რომ პ· იაშვილმა ლექსის უდავო ნოვატორმა ჩვენში უმაღლესი ჯილდო – შრომის წითელი დროშის ორდენი დაიმსახურა, ამ პოეტების ასეთი მდგომარეობა მაინც სრულიად არ გვაძლევს საფუძველს ვიმსჯელოთ მათზე, როგორც დასრულებულ საბჭ. პოეტებზე, რატომ? იმიტომ, რომ მათ პოეზიაში შინაგანი მთლიანობის ერთგვარ გარღვევასთან გვაქვს საქმე. უნდა ითქვას გულახდილად: წრფელი გულით დაწერილი მათი ლექსები, რამდენიმე იღბლიან ლექსის გამოკლებით, ვერ დგანან ხარისხობრივად იმ დონეზე, როგორზედაც დგანან მათი პირვანდელი ლექსები. მაშინ, როდესაც საბჭოთა პოეზია, ლიტერატურა გაცილებით მაღლა უნდა იდგეს, გაცილებით სრულყოფილი და მონუმენტალური უნდა იყოს, ბუნდოვანი ბურუსით მოცული პოეტური თქმა ხშირად აშკარა პოლიტიკურ შეცდომაში გადადის. მაგალითად, ერთ ჩემ დაუბეჭდავ ლექსში მქონდა გაურკვეველი ბუნდოვანი თქმა, რაც უნებლიედ პოლიტიკურ შეცდომას უდრიდა, რაზედაც ხელმძღვანელმა ამხანაგებმა მიმითითეს, ჩაუკვირდი და ჩემთვის აშკარა გახდა შენიშვნის მართებულობა. ლექსი უნდა აგებულ იქნეს მკითხველის სმენაზე, იმაზე, თუ როგორ ღებულობს მას მასობრივი მკითხველი. ფიქრი ადვილია, მოქმედება ძნელი. მოქმედება ისე, როგორც ვფიქრობთ, უძნელესი რამ არის ქვეყანაზე, ამბობდა გიოტე. მაგრამ თუ ეს სიძნელე არ იქნა დაძლეული, ისე სრულფასეული ნაწარმოების შექმნა შეუძლებელი გახდება.
ზემოხსენებულ პოეტებს არ ახასიათებს შიშველი ფორმით გატაცება, მაგრამ ახასიათებს სახეების ერთგვარი ესთეტიზაცია, ისეთი ხერხების გამოყენება, რაც პოეზიას ხშირად აშორებს, თიშავს სოციალისტურ პრაქტიკას. ეს შედეგია იმ დიდი ტვირთისა, რომელიც აღნიშნულ პოეტებს სიმბოლიზმიდან მოაქვთ. ამით აიხსნება, რომ ერთის ლექსში ხშირად წმინდა რეალისტურ მზერასთან პარალელურად მოვლენის სიმბოლისტური კუთხიდან დანახვის მეთოდიც ვითარდება. აღსანიშნავია, რომ ჩვენი კრიტიკა ისეთ მნიშვნელოვან პოეტს, როგორც ტ. ტაბიძეა, ფორმასთან დაუდევარ მოპყრობას უსაყვედურებს და არა ფორმალიზმით გატაცებას. ეს საკამათო საკითხია. ავიღოთ ტ. ტაბიძის უკანასკნელი ლექსი „ორდენოსან საქართველოს“, რომელიც მის და საერთოდ ჩვენი პოეზიის უკანასკნელ ნიმუშებში საუკეთესო ლექსად უნდა ჩაითვალოს; როგორც სამართლიანად აღინიშნა, ამ ლექსში პოეტი არ თიშავს თანამედროვე საქართველოს, მის კულტურას წარსული კულტურისაგან. არამედ მათ შორის თანმიმდევრობას ამყარებს. ეს სწორია, მაგრამ საფრთხე სხვაგან უნდა ვეძიოთ. ეს არის ფორმის, ე. ი. პოეტურ საშუალებათა, ამ შემთხვევაში, სიტყვიერი მასალის, ხმარებული სახეების, მეტაფორების, ეპიტეტების შეუფერებლობა შინაარსობრივ მასალასთან, წინააღმდეგობა მათ შორის, რაც მთლიანი პროდუქციის ხარისხს ჩრდილს აყენებს. „ორდენოსან სამშობლოსათვის“ საუკეთესო ლექსთაგანია, რაც კი ამ თემაზე დაწერილა. გულწრფელი ჰიმნი და ამღერება, თანამედროვე სოც. მშენებლობით გამოწვეული, მაგრამ კომპოზიციის მთლიანობის თვალსაზრისით თუ შევხედავთ, რეალისტური მეთოდის მთელი სისასტიკით თუ გავარჩევთ, ალაგ-ალაგ შეუსაბამო ბუნდოვან გამოთქმებსაც წავაწყდებით. ასეთია მაგალითად:
ანბანის ქებას ვინ დაიქადებს,
დღეს უანბანო არავინ არი.
ასე მოადგა აჭარის ქედებს
ჩაის ლაჟვარდის ცის ქარავანი.
უკანასკნელი ბუნდოვანი ძველი ხერხით გაკეთებული სახეა. ახალმშენებლობის ასამღერებლად ტ. ტაბიძე სხვა ლექსებშიც მიმართავს ძველ სიმბოლისტურ ხერხებს. ამის მაგალითს წარმოადგენს მისი ლექსები თანამედროვე სომხეთზე, რომლებშიაც ახალი სიტყვიერი მასალის გვერდით წმინდა ბიბლიური ხასიათის მასალაც არის გაბნეული.
რატომ არის, რომ ახალი თემატიკის დამუშავებისას შეიძლება შემოქმედს ძალაუნებურად ჩვეული პოეტური აქსესუარები ეპარება ხოლმე ლექსში? აიხსნება ეს იმით, რომ აღებულ მასალას ვერ გრძნობ კიდევ მთელი პოეტური უშუალობით. არ არის იგი კიდევ სავსებით ორგანული ჩვენთვის. ეს აიხსნება ძველი ლექსალური ხერხების დაუძლევლობით. ამიტომ გამოდის ლექსი ორნამენტალური, სინკრეტული, თუ გნებავთ ეკლექტური.
მაგისტრალური მეთოდი პოეტური შემოქმედებისა ეს არის სოციალისტური რეალიზმი, მოვლენათა სიმართლით ასახვა, ამ მოვლენათა განვითარების პერსპექტივის სწორედ მოცემა, იმ ძალების სრულქმნილად გამოხატვა, რომლებიც სოციალიზმს ქმნიან. ეს ძალა კი, უპირველეს ყოვლისა, თანამედროვე საბჭოთა ადამიანია. როგორია ამ ადამიანთა სახე? ეს არის არნახული გმირობა. ეს არის იმ ადამიანის ჰარმონიული განვითარება, მისი სულიერი ამაღლება, ფიზიკური სილამაზის განვითარებასთან ერთად. ეს არის ჰარმონიული და არა გაორებული, არა ჰამლეტის ეჭვით შეპყრობილი, არამედ დიდი რწმენით დაჯილდოვებული ადამიანი. ეს არის ცხოვრების აქტიური მონაწილე და შემქნელი, ამიტომ ხალისიანი და უაღრესად ოპტიმისტური.
ახალი იდეებისა და განწყობილებათა გამოსახატად ძველი გამოსახვითი ხერხები არ გამოდგება. ამრიგად საკითხი დგას არა ფორმის მოხსნის, რაღაც გაუბრალოების შესახებ, არამედ უფრო მაღალი, სრულყოფილი და ამავე დროს ნათელი, მისაწვდომი, დიდ შინაარსთან შესატყვისი ახალი ფორმისათვის ბრძოლის შესახებ.
ახალი თემების ძველი ხერხით დამუშავებას კიდევ მიმართავენ ყოფილი ცისფერყანწელი პოეტები, ზოგს ეს მეტის ინტენსივობით ეტყობა, სხვებს ნაკლები. განსაკუთრებული სიმკვეთრით ემჩნევა ეს ძველად დაჯერებულ სიმბოლისტს ვ. გაფრინდაშვილს, რომელსაც მისტიური ცოდვები მეტი სიმძიმით აწევს. მაგალითად, ასეთია მისი ლექსი „ბალადა შლეიფისა და მარიოს შესახებ“.
არსებობს აგრეთვე მეორე საფრთხე. ეს არის ნეიტრალური თემების მობილიზაცია ხსენებულ პოეტთა შემოქმედებით პრაქტიკაში. ეს საფრთხე ძლიერადაა წარმოდგენილი პოეტ პ. იაშვილის და გ. ლეონიძის ლექსებში. წმინდა ლირიკა, ნეიტრალური თემები და ესთეტიზმის რეციდივები ახასიათებს მათ.
მინდა ამ ყოფილი წრის კიდევ ორ წევრზე – პოეტ კოლაუ ნადირაძეზე და პირადად ჩემზე შევჩერდე. ნადირაძე ლირიკოსოა, მისი პოეტური გადაიარაღება მეტ სიძნელეებს წარმოადგენდა. ლირიკა რაპპის დროს არ სარგებლობდა სიყვარულით და პატივისცემით. 23 აპრილის ისტორიულ დადგენილებიდან ლირიკულმა ნაკადმა პოეზიაში თავისი ადგილი დაიკავა. თანდათან ამოიღეს ხმა ამ ჟანრის მიჩუმებულმა პოეტებმაც. კ. ნადირაძემ უკანასკნელ ხანებში რამდენიმე ლექსი გამოაქვეყნა. რა თქმა უნდა, მათში ბევრია წარსულიდან, მაგრამ არის ჩვენი სინამდვილის ხელის შეხებაც. საჭიროა ამხანაგური დახმარება, რომ იგი მთელი არსებით შემობრუნდეს საბჭოთა პოეზიის პოზიციებისაკენ.
მისტიკით და ბურუსით იყო სავსე ჩემი ლექსები, რომლებიც საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების პირველ წლებში იბეჭდებოდა. გაუგებრობა, ნაძალადევი და განგებ დაბნელებული სრულიად განყენებული სახეები, რომელთა წარმოდგენა არ შეიძლებოდა. ახლა რომ წავიკითხო ჩემი ძველი ლექსები მე თვითონ ვეღარაფერს გავიგებ.
მახსოვს, რომელიღაც ლექსი პატარა ბავშვს ვუძღვენი. მეორე დღეს შემხვდა კომპოზიტორი კ. ფოცხვერაშვილი და მითხრა, რა დაგიწერია, კაცო, ბავშვს კი არა მე არაფერი მესმის მაგ ლექსისო. არც მინდოდა გაეგო, „მემარცხენეობა“ მაშინ მოწინავეობას ნიშნავდა. ეს იყო მემარცხენეობის ნამდვილი საყმაწვილო სენი. ჩემს უკანასკნელ ლექსებში კი მე ვცადე ახალ თემასთან მისვლა და ვფიქრობ, რამდენიმედ თავი დავაღწიე ძველ მეთოდს.
ჩვენი პოეტები ხშირად იცნობენ მასალას, რომელსაც შემოქმედების ობიექტად იღებენ, არ იცნობენ სინამდვილეს, რომელსაც აგვიწერენ. ამიტომ მუშა არ გავს მუშას, კოლმეურნე -კოლმეურნეს, სახეები სქემატიური, განყენებული არიან. ამიტომ ნაწარმოები გამოდის ცივი, უსულგულო, როგორც ეს საუცხოვოდ იქნა არნიშნული გორკის მიერ.
უნუგეშოდ დაავადებულია ადამიანი, რომელიც ფიქრობს, თითქო შეიძლებოდეს რაიმე დადებითის, პოზიტიურის გაკეთება ჩვენს სინამდვილესთან ორგანიულად მიუსვლელად, თითქოს შეიძლებოდეს ჩვენი დროის დიდი იდეების ძველი ხერხებით, ძველი ფორმებში გამოხატვა.
ფორმალიზმისა და ნატურალიზმის წინააღმდეგ ბრძოლა ნიშნავს ბრძოლას ადამიანის შეგნებაში კაპიტალისტური ნაშთების აღმოფხვრისათვის, მეორე ხუთწლედის ერთ-ერთ მიზანდასახულობისათვის ბრძოლას. ხოლო ამ ნაშთების აღმოფხვრით გახდება შესაძლებელი ნამდვილი ხალხური ლიტერატურის შექმნა. მკაფიო, გარკვეული, გასაგები ენით მოსაუბრე ლიტერატურის შექმნა. იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ ეს დისკუსიაც ბევრ მწერალს დააფიქრებს თანამედროვე ლიტერატურის პრობლემებზე, დააფიქრებს თავიანთ თავზე და ხელს შეუწყობს იმ გარდამავალ და ავათმყოფურ ელემენტების აღმოფხვრას, რომლებიც დიად საბჭოთა ლიტერატურის ზრდას ხელს უშლიან.
ჯანსაღი თვითკრიტიკის ფართოდ გაშლით, თანდათანობითი შეუნელებელი მუშაობით და არა კამპანიური ხასიათის მუშაობით მწერალთა შორის ამხანაგური ატმოსფერის შექმნით, ერთმანეთისადმი პატივისცემის გრძნობის გაღვივებით, ძველი წვრილ ბურჟუაზიული ინდივიდუალიზმის გამოვლინებათა მოსპობით და რაც მთავარია პარტიის ეშუალო ყოველდღიური დახმარებით საბჭოთა ლიტერატურა დასახულ მიზანს მიაღწევს.
შალვა აფხაიძე
გაზეთი „ლიტერატურული საქართველო“, 1936, 20 აპრილი, №4